راهنماي مدیریت در فاضلاب بیمارستانی 
 
مقدمه
فاضلاب ناشی از بیمارستانها و مراکز بهداشتی درمانی به طور کلی از نظر کیفی
تقریباً مشابه فاضلاب شهري هستند اما ممکن است داراي مواد و ترکیبات بالقوه سمی و
عفونی نیز باشند که سلامت محیط، کارکنان شاغل در بخش بهداشت و درمان و کل جامعه
را به خطر بیندازد.
در کشورهاي توسعه یافته و برخی کشورهاي در حال توسعه به دلیل اینکه مقادیر
زیادي آب در بیمارستانها مصرف می گردد، فاضلاب تولیدي به صورت رقیق شده می
باشد و پساب خروجی از بیمارستانها ومراکز بهداشتی درمانی بدون نیاز به تصفیه
اضافی در تصفیه خانه هاي فاضلاب شهري تصفیه می گردند، و بدون آنکه خطر خاص
بهداشتی و زیست محیطی را سبب گردد. فقط تحت شرایط خاص نظیر شیوع بیماریهاي
اسهال حاد زائدات بیماران باید به طور اختصاصی جمع آوري و گندزدایی شوند. در
کشورهایی که شبکه جمع آوري فاضلاب وجود ندارد، تخلیه فاضلاب (بیمارستانها و
مراکز بهداشتی درمانی)به صورت تصفیهنشده و یا تصفیهشده به طور ناقص باعث
مخاطرات اجتنابنا پذ یري بر روي بهداشت و سلامت جامعه خواهد شد. مطالعات انجام
%33/ 14 % و 3 / یافته آلودگی فاضلاب بیمارستانی به شیگلا و سالمونلا را به ترتیب 6
گزارش کردهاند. لازم به ذکر است که اثرات سمی موادشیمیایی موجود در فاضلاب مراکز
بهداشتی درمانی(بیمارستانی)بر روي باکتري و میکروارگانیسمهاي فعال در فرآیند تصفیه
فاضلاب از خطرات دیگر موجود در فاضلابهاي این مرکز میباشد.
-1 ویژگیها و خطرات ناشی از فاضلاب هاي بیمارستانی
1-1 عوامل میکروبی بیماریزا
مهمترین موضوع نگران کننده در ارتباط با فاضلابهاي بیمارستانی که داراي عوامل
بیماریزاي رودهاي، باکتريها، ویروسها و عوامل انگلی هستند، آن است که این پاتوژن ها
به راحتی از طریق آب منتقل میگردد. فاضلاب آلوده تولیدشده از بخشهایی که بیماران
رودهاي را درمان میکند در طی شیوع بیماریهاي همه گیري اسهال یکی از مهمترین مسائل
و مشکلات بهداشت محیط هستند. موضوع دیگري که مطرح است آن است که برخی از
عوامل بیماریزا ي موجود در فاضلاب هاي بیمارستانی مقاومت دارویی بالایی دارند، به
همین دلیل به عنوان یک تهدید جدي بر روي سلامت جامعه می باشند. علاوه بر آن برخی
از میکروارگانیسم هاي فوق ممکن است مقاومت دارویی خود را به سایر عوامل بیماریزا
منتقل کنند به همین دلیل در صورت شیوع عوامل عفونی در جامعه درمان نیز مشکل
خواهد بود.
-2-1 مواد شیمیایی خطرناك
مقادیر جزئی از موادشیمیایی به علت گندزدایی و نظافت وارد شبکههاي جمعآوري
فاضلاب میشوند. اما اگر مدیریت مناسب اعمال نگردد مقادیر زیادي از موادشیمیایی
ممکن است وارد شبکههاي جمعآوري فاضلاب گردد.
-3-1 زایدات دارویی
اغلب مقادیر جزئی از زایدات دارویی هم توسط بخشهاي مختلف بیمارستانی و
همچنین توسط داروخانه در داخل شبکه هاي جمع آوري فاضلاب تخلیه میگردد. اگر
مدیریت مناسب اعمال نگردد ممکن است مقادیر زیادتري از زایدات دارویی که شامل آنتی
بیوتیک ها و داروهاي ژنوتوکسیک خواهد بود در شبکه هاي جمع آوري فاضلاب تخلیه
گردد.
-4-1 ا یزوتوپ هاي رادیواکتیو
مقادیر جزئی از ایزوتوپ هاي رادیواکتیو توسط بخشهاي انکولوژي در داخل شبکه
هاي جمع آوري فاضلاب تخلیه خواهند شد که خطري براي بهداشت محیط زیست نخواهند
داشت به شرطی که مدیریت مناسب اعمال گردد.
-2 مدیریت فاضلاب
پایه و رکن اصلی مدیریت فاضلاب هاي بیمارستانی اعمال محدودیت شدید بر روي
تخلیه مایعات خطرناك و سمی در شبکه هاي جمع آوري فاضلاب است. براي اجراي
صحیح مدیریت فاضلاب بیمارستانی لازم است روشهاي مناسب جمع آوري و بی
خطرسازي گروههاي مختلف زایدات بیمارستانی اجرا شود.
2 -1 روشهاي جمعآوري و بیخطرسازي گروههاي مختلف 
زایدات بیمارستانی:
1-1-2 زایدات دارویی 
به طور کلی مدیریت صحیح زایدات دارویی با کاهش تولید زایدات دارویی شروع می-
گردد، به دلیل اینکه دفع مقادیر کم زایدات شیمیایی و دارویی نسبتاً راحت و ارزان می
باشد ولی مقادیر زیاد آنها نیاز به تأسیسات خاصتصفیه و بیخطرسازي دارد.
1-1-1-2 دفع مقادیر کم زایدات دارویی
روش هاي دفع مقادیر کم زایدات دارویی شامل ذیل میباشد.
الف-دفع به طریق دفن در زمین
مقادیر کم زایدات دارویی که به طور روزانه تولید می گردد می تواند در داخل مقادیر
زیاد زباله هاي عمومی دفن گردد. اما باید توجه داشت که داروهاي سیتوتوکسیک و
نارکوتیک حتی در مقادیر کم به هیچ عنوان نباید دفن گردد.
 ب – قراردادن در داخل ظروف و تثبیت زایدات(Encapsulation )
مقادیر کم زایدات دارویی ممکن است به همراه زایدات تیز و برنده در داخل ظروف
قرار گرفته و تثبیت گردد.
ج- دفن بهداشتی در داخل محوطه بیمارستان
دفن بهداشتی مقادیر کم زایدات دارویی در داخل محوطه بیمارستان از دسترسی
جداکنندگان غیرمجاز (زباله دزدها) به زایدات جلوگیري میکند، این روش فقط براي
تأسیسات بیمارستانی که برنامه هاي محدودي براي مدیریت زایدات دارند مناسب می
باشد.
د- تخلیه به شبکه هاي جمع آوري فاضلاب
مقادیر متوسط مواد دارویی مایع یا نیمه مایع نظیر محلولهاي حاوي ویتامینها،
شربتهاي سرفه، سرم هاي داخل وریدي، قطرههاي چشمی و غیره(اما نه داروهاي آنتی
بیوتیک و داروهاي سیتوتوکسیک)ممکن است در مقادیر زیاد آب ترقیق شده و داخل شبکه
هاي جمع آوري فاضلاب تخلیه گردد.
ه- زباله سوز
مقادیر کم زایدات دارویی را می توان به همراه سایر زایدات قابل سوزاندن ،در زباله
سوز استانداردمجهز به تجهیزات تصفیه گاز خروجی ،(وبا مکان یابی مناسب) سوزاند به
شرطی که بیش از 1% کل زایدات را زایدات دارویی تشکیل ندهد(دلیل این موضوع
جلوگیري از انتشار آلاینده هاي سمی در هوا است).
2-1-1-2 دفع مقادیر زیاد زایدات دارویی 
دفع مقادیر زیاد زایدات دارویی ممکن است زمانی لازم شود که تحت شرایط خاص
نظیر تعطیلی داروخانه یا شرایط اضطراري مقادیر زیادي از زایدات ایجاد گردد. در این
شرایط براساسروشزیر می توان جهت دفع این گونه زایدات اقدام کرد.
سوزاندن ·
سوزاندن یکی از روش دفع زایدات دارویی می باشد. (در زباله سوز استانداردمجهز
به تجهیزات تصفیه گاز خروجی وبا مکان یابی مناسب) جهت اطمینان از ایجاد شرایط
بهینه احتراق در سوزاندن زایدات دارویی، آنها را باید با مقواهاي بسته بندي داروها یا
سایر مواد قابل احتراق مخلوط کرد. در حالت ایده آل زایدات دارویی باید در زباله
سوزهایی که براي زایدات صنعتی طراحی و ساخته شده اند(زباله سوزهاي با کوره
1200° ) مورد بهره C چرخان)سوزانده شوند. این نوع زباله سوزها در دماي بالا(بیش از
برداري قرار می گیرند.
 قراردادن در داخل ظروف و تثبیت آنها ·(Encapsulation )
زایدات جامد، مایع و نیمه مایع می تواند، در داخل بشکه هاي فلزي تثبیت گردد. دفع
مقادیر زیاد زایدات دارویی با این روش توصیه نمی شود مگر اینکه زایدات پس از تثبیت
شدن در محل هاي دفن بهداشتی دفع گردند و خطر آلودگی آب هاي زیرزمینی به حداقل
مقدار رسانده شود. مقادیر زیاد زایدات دارویی نباید به همراه زایدات عمومی بیمارستان
دفع گردد و همچنین نباید جهت تخلیه در شبکههاي جمعآوري فاضلاب ترقیق گردد(به
استثناء محلول خاصدارویی نظیر محلول هاي ویتامین دار)، سرمهاي داخل وریدي، (نمک
ها، آمینواسیدها، لیپیدها، گلوکز و غیره)که تقریباً بیخطر هستند را میتوان در محل هاي
دفن دفع کرد و یا به شبکه هاي جمع آوري فاضلاب تخلیه نمود. آمپول ها باید در یک
سطح محکم و غیرقابل نفوذ خرد شوند. در حین خرد کردن آنها باید کارگران از لباس کار
محافظ، عینک هاي محافظ چشم و دستکش و غیره استفاده کنند. شیشه ها سپس باید
جارو شده جمع آوري گردند و به همراه زایدات تیز و برنده دفع گردند. آمپول ها به علت
اینکه ممکن است منفجر گردند و به زباله سوزها آسیب برساند و همچنین کارگران را
مصدوم کننده نباید سوزانده شوند.
3-1-2 زایدات سیتوتوکسیک 
زایدات سیتوتوکسیک بسیار خطرناك هستند و هرگز نباید در محل هاي دفن دفع
گردد و یا به داخل شبکه هاي جمع آوري فاضلاب تخلیه شوند . گزینه هاي ممکن براي دفع
این گونه زایدات شامل موارد زیر است.
برگرداندن زایدات به تولیدکننده اصلی ·
داروهایی که تاریخ گذشته اند و یا مازاد بر مصرف هستند با بسته بندي مناسب باید
به تولیدکننده اصلی برگردانده شوند. این کار به ویژه در کشورهایی که از زباله سوز
استفاده نمی کنند یک گزینه مناسب می باشد. داروهایی که بسته بندي آنها از بین رفته
است باید مشابه حالت اصلی بسته بندي شوند و بر روي آنها علامت تاریخ گذشته و یا
مازاد بر مصرف زده شوند.
سوزاندن در دماي بالا ·
C نابودي کامل زایدات سیتوتوکسیک با این روش ممکن است به دماي بیش از
1200° نیاز داشته باشد. سوزاندن این نوع زایدات در دماهاي پایین تر ممکن است باعث
پخش بخارات سمی سیتوتوکسیک در هوا گردد.
زباله سوز مورد استفاده باید استاندارد ومجهز به تجهیزات تصفیه گاز خروجی وبا
مکان یابی مناسب باشد. سوزاندن زایدات سیتوتوکسیک در بیشتر زباله سوزهاي زایدات
شهري و زباله سوزهاي تک محفظه اي و یا سوزاندن به صورت رو باز، کار صحیحی نمی
باشد.
تجزیه شیمیایی ·
تجزیه شیمیایی ترکیبات سیتوتوکسیک را به ترکیبات غیر سمی و غیر ژنوتوکسیک
تبدیل می کند. این روش نه تنها براي زایدات دارویی استفاده می شود بلکه براي تمیز
کردن لباس هاي حفاظتی و مکان هاي کثیف نیز استفاده می گردد. این روش براي
کشورهاي در حال توسعه نیز مناسب است. بسیاري از روش هاي شیمیایی نسبتاً ساده و
و(KMnO بی خطر هستند، این روش ها شامل اکسیداسیون به وسیله پرمنگنات پتاسیم ( 4
یا احیاء به (HBr) و ازت زدایی به وسیله هیدروبرومیک اسید (H2SO یا اسید سولفوریک ( 4
وسیله نیکل و آلومینیوم می باشد.
لازم به ذکر است که هیچ کدام از روش هاي سوزاندن و یا تجزیه شیمیایی در حال
حاضر راه حل مناسبی براي بی خطرسازي و یا تصفیه مایعات بیولوژیکی و محل هاي
آلوده به عوامل آنتی نئوپلاستیک نیستند. تا زمانی که روش مناسبی براي بی خطرسازي
زایدات سیتوتوکسیک ارائه نشده است بیمارستان باید نهایت احتیاط را براي دفع زایدات
دارویی سیتوتوکسیک به کار برد. در جاهایی که سوزاندن با دماي بالا و روش هاي تجزیه
شیمیایی در دسترس نباشد و همچنین امکان ارسال زایدات سیتوتوکسیک به یک کشور
دیگر جهت بی خطرسازي در تأسیسات مناسب نیز وجود نداشته باشد، حداقل کاري که
می توان انجام داد قراردادن در داخل ظروف و تثبیت و جامد کردن آنها است.
4-1-2 زایدات شیمیایی
نظیر زایدات دارویی، مدیریت زایدات شیمیایی با کاهش مقادیر تولید آنها شروع می
شود.
1-4-1-2 دفع زایدات شیمیایی عمومی
زایدات شیمیایی معمولی غیرقابل بازیافت، نظیر آمینواسیدها و نمک هاي خاصممکن
است به همراه زایدات شهري دفع و یا به شبکه هاي جمع آوري فاضلاب تخلیه گردد تخلیه
زایدات شیمیایی مایع به همراه جامدات معلق و جامدات محلول در شبکه هاي جمع آوري
فاضلاب به طور سنتی در بسیاري از کشورها پذیرفته شده است اما به هر حال مجوز
رسمی از مقامات مسئول جهت تخلیه زایدات شیمیایی به شبکه جمع آوري فاضلاب لازم
است. معمولاً شرایط لازم جهت تخلیه به شبکه هاي جمع آوري فاضلاب شامل محدودیت
و غیره می باشد. pH ، هایی موجود در غلظت آلاینده ها، محتوي جامدات معلق، دما
تخلیه موادشیمیایی خطرناك به داخل شبکه جمع آوري فاضلاب ممکن است سبب
اثرات بد بر روي کارکنان تصفیه خانه و همچنین فرآیند تصفیه در تصفیه خانه باشد. مواد
نفتی، کاربیدکلسیم 1 و حلال هاي هالوژن، نباید به شبکه هاي جمع آوري فاضلاب تخلیه
گردند.
2-4-1-2 دفع مقادیر کم زایدات شیمیایی خطرناك
مقادیر کم زایدات شیمیایی نظیر باقیمانده موادشیمیایی در داخل جعبه هاي بسته
بندي، ممکن است به روش سوزاندان با زباله سوزهاي استاندارد، تثبیت کردن در داخل
ظروف و یا دفن در زمین انجام گیرد.
3-4-1-2 دفع مقادیر زیاد زایدات شیمیایی خطرناك
جهت دفع مقادیر زیاد زایدات شیمیایی خطرناك روشی که هم ارزان و هم کاملاً بی
خطر باشد وجود ندارد. روش دفع این زایدات براساس ماهیت خطري که در آنها وجود
دارد متفاوت خواهد بود. زایداتی که قابل سوزاندن می باشند شامل زایداتی نظیر حلال ها
هستند، اما باید توجه داشت که زایدات شیمیایی نظیر حلال هاي هالوژنه در مقادیر زیاد
(که به عنوان نمونه داراي فلوئور و کلر هستند) نباید سوزانده شوند مگر این که تأسیسات
زباله سوزي استاندارد ومجهز به تجهیزات کنترل آلودگی هوا و مجهز به تجهیزات تصفیه
گاز خروجی (وبا مکان یابی مناسب )باشند. آن بخش از زایداتی را که نمی توان به نحو
مناسب و بی خطر سوزاند، باید توسط شر کت ها و یا سازمان هاي تخصصی داراي
مجوز جمع آوري و دفع گردند. این شرکت ها ممکن است زایدات جمع آوري شده را
بسوزانند و یا به روش شیمیایی تصفیه کنند (Rotary kiln) توسط زباله سوزهاي چرخان
یا در محل خاصی که جهت نگهداري زایدات شیمیایی طراحی شده اند ذخیره کنند.
گزینه هاي دیگر دفع زایدات شیمیایی خطرناك شامل روش هایی نظیر برگرداندن آنها
به تولیدکننده اصلی این مواد می باشد. البته به شرطی که تولیدکننده اصلی مجهز به
امکانات دفع و بی خطرسازي این نوع زایدات باشد. همچنین می توان زایدات را به کشور
دیگري که تجهیزات لازم را جهت دفع و بی خطرسازي زایدات خطرناك دارد فرستاد.
فرستادن و نحوه بارگیري و حمل این زایدات باید از معاهده هاي بین المللی نظیر معاهده
بازل پیروي کند.
استفاده از برخی از محصولات براي مصارف غیرپزشکی نیز می تواند مد نظر قرار
گیرد به عنوان مثال می توان از گندزداهاي تاریخ گذشته جهت شستشو و تمیزکردن توالت
ها استفاده کرد. لازم به ذکر است که علاوه بر موارد بحث شده اقدامات زیر در ارتباط با
زایدات شیمیایی خطرناك قابل توصیه است.
- زایدات شیمیایی مختلف باید به طور جداگانه انبار و نگهداري گردند تا از واکنش
هاي شیمیایی ناخواسته اجتناب گردد.
- مواد زاید شیمیایی خطرناك نباید در داخل شبکه هاي جمع آوري فاضلاب تخلیه
گردند.
- مقادیر زیاد زایدات شیمیایی به دلیل احتمال آلودگی منابع آب نباید به روش دفن در
زمین دفع گردند.
- مقادیر زیاد زایدات شیمیایی گندزدا هرگز نباید در داخل ظروف و به روش تثبیت
دفع گردند. به دلیل اینکه این نوع زایدات خورنده بوده و بعضی اوقات قابل اشتعال
هستند.
5-1-2 – زایدات حاوي مقادیر زیادي فلزات سنگین 
به دلیل خطر آلودگی هوا به بخارات سمی زایداتی که داراي جیوه و یا کادمیوم هستند
هرگز نباید سوزانده شوند، همچنین هرگز نباید در زمینه دفن گردند، به دلیل اینکه امکان
آلودگی آبهاي زیرزمینی وجود خواهد داشت. در کشورهایی که شرکت هاي تخصصی
صنعتی براي بازیافت فلزات سنگین وجود دارد زایدات داراي جیوه و کادمیوم را می توان
جهت بازیافت فلزات با ارزش به این شرکت ها فرستاد.
همچنین این نوع زایدات و یا تجهیزاتی که داراي این زایدات هستند را می توان جهت
فرآوري و یا دفع نهایی به تولیدکننده اصلی آنها فرستاد ولی این روش خیلی متداول نیست
به دلیل اینکه بسیاري از شرکت ها از پذیرش آنها خودداري می کنند. به طور کلی قبل از
هرگونه اقدام بر روي این زایدات باید شرایط مورد ارزیابی قرار گیرد. ارسال زایدات به
کشورهاي دیگر که نیروي متخصص و تأسیسات لازم جهت بی خطرسازي این زایدات را
داشته باشد یکی از گزینه هایی است که می تواند مورد توجه قرار گیرد.
اگر انجام هیچ کدام از روش هاي بحث شده امکان پذیر نباشد دفع زایدات می تواند
در یک محل دفع اختصاصی زایدات خطرناك صنعتی انجام گیرد. مراکز بهداشتی درمانی
که برنامه هاي محدود دفع زایدات دارند، می توانند از روش تثبیت در داخل ظروف و دفن
در محل دفن بهداشتی استاندارد(در صورت در دسترسبودن)استفاده کنند.
در جاهایی که زایدات داراي فلزات سنگین در مقادیر کم تولید می شود(مشابه مقادیر
موجود در زایدات شهري)و تأسیسات اختصاصی بازیافت فلزات سنگین در کشور وجود
ندارد این نوع از زایدات را می توان به همراه زباله هاي شهري دفع کرد.
-3 اتصال به شبکه جمع آوري و تصفیه خانه فاضلاب شهري
-1 تخلیۀ فاضلاب هاي بیمارستانی در صورتی به شبکۀ فاضلاب شهري مجاز است که
شهر داراي تصفیه خانۀ فاضلاب در دست بهره برداري باشد.
-2 الزاماً با رعایت موارد زیر تخلیۀ این نوع فاضلاب ها بدون پیش تصفیه به شبکۀ
فاضلاب شهري(که به تصفیه خانۀ در حال بهره برداري منتهی می گردد)مجاز می
باشد:
براي جلوگیري از ورود مواد معلق درشت موجود در فاضلاب هاي بیمارستانی به ·
شبکه، ضروري است یک دستگاه آشغال گیر با مشخصات زیر در مدخل ورودي
فاضلاب بیمارستانها به شبکه فاضلاب شهري به صورت ثابت و غیرقابل جا به
جایی نصب گردد:
 اندازة میله ها: -  Width: 10mm     Depth: 50mm
فاصلۀ بین میله ها: –    mm15-20
باتوجه به اینکه بیمارستانها ممکن است موادشیمیایی خطرناك، مواد دارویی و ·
ایزوتوپ هاي رادیواکتیو مصرف نمایند باید ضمن ارایه آموزشهاي لازم به پرسنل
مربوطه، از تخلیۀ این مواد به شبکه جلوگیري شود. این آموزشها باید از طرف
بیمارستان ها و با همکاري شرکت آب و فاضلاب استانی ارایه گردد.
درصورتیکه مراکز تحقیقات پزشکی و یا بیمارستان هاي تخصصی ویژه اي در ·
سطح شهر وجود داشته باشد که کیفیت فاضلاب آنها با کیفیت فاضلاب شهري
متفاوت و احتمالاً حاوي مواد سمی، رادیواکتیو و یا مواد بازدارندة رشد میکروبی
به میزان غیرمتعارف باشد، ضروري است موارد به شرکت مهندسی آب و فاضلاب
کشور منعکستا به صورت خاصاتخاذ تصمیم گردد.
ورود و تخلیۀ مواد زاید جامد بیمارستانی، خاکستر و بقایاي حاصل از سوزاندن زبالۀ ·
بیمارستانی، فاضلاب حاصل از دستگاههاي کنترل آلودگی در کوره هاي زباله سوز،
موادشیمیایی پرتوزا، موادشیمیایی و دارویی مازاد که تاریخ مصرف آنها گذشته، اندام
هاي قطع شدة بیماران، جنین سقط شده، محیط هاي کشت مصرف شده و مواد نوك
تیز به شبکۀ جمع آوري فاضلاب شهري اکیداً ممنوع می باشد.
فاضلاب حاصل از آشپزخانههاي بیمارستانها حاوي چربی بالایی است که با تجمع ·
میتواند موجبات گرفتگی لولههاي جمعآوري فاضلاب را فراهم نماید، لذا این مکانها به
منظور حذف چربی موجود در فاضلاب خود باید اقدام به احداث واحد چربیگیر بر
اساس طرح زیر نمایند:
استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه شده براي کشاورزي یا هر منظور دیگري که ·
فاضلاب بیمارستانی با آن همراه بوده است تنها در صورت رعایت استانداردهاي
کشوري مجاز است.
-4 تصفیه فاضلاب
بیمارستانها یی که به شبکه جمع اوري فاضلاب وصل نیستند می توانند تصفیه خانه
اختصاصی داشته باشند
یک سیستم تصفیه فاضلاب کارآمد باید داراي واحدهاي زیر باشد.
تصفیه اولیه جهت حذف بخشی از مواد آلی و مواد جامد معلق به کار گرفته می- ·
شود.
-
تصفیه بیولوژیکی ثانویه که بیشتر تخم انگلها را به همراه %90-95  و باکتريها  ·
بخش مهمی از ویروسها به همراه لجن تهنشین شده حذف خواهند کرد. پساب
خروجی از تصفیه ثانویه تقریباً عاري از عوامل بیماریزا انگلی رودهاي خواهد بود
ولی هنوز مقادیر مهمی از باکتريها و ویروسها را به همراه خود خواهد داشت.
:تصفیه تکمیلی
مواد معلق mg/l20 پساب خروجی از تصفیه ثانویه احتمالاً داراي ·
آلی خواهد بود که جهت گندزدایی مناسب نمیباشد. بنابراین پساب باید فرآیند
تصفیه تکمیلی نظیر لاگون را طی کند. اگر زمین کافی و یا شرایط مناسب براي
احداث لاگون وجود ندارد می توان صافی ماسه اي تند جهت کاهش جامدات معلق
. را استفاده کرد mg/l 10آلی به کمتر از
گندزدایی با کلر:
جهت رساندن مقادیر میکروبی به آن حدي که در طبیعت وجود ·
دارد پساب خروجی از تصفیه تکمیلی باید فرآیند کلرزنی تا نقطه شکست را نیز
پشت سر بگذارد. گندزدایی ممکن است با دي اکسید کلر(بسیار کارآمد)هیپوکلرید
سدیم یا گاز کلر انجام گیرد. سایر گزینه هاي شامل روش هایی نظیر استفاده از
اشعه ماوراء بنفشمی باشد.
گندزدایی پساب خروجی به ویژه در نقاطی که پساب به مناطق ساحلی وارد میگردد
که محل زیست سخت پوستان میباشد و مردم منطقه عادت به خوردن سختپوستان به
صورت خام دارند با دقت و نظارت بیشترضروريتر میباشد.
تصفیه لجن ·
لجن ناشی از تصفیه فاضلاب جهت اطمینان از حذف بیشتر عوامل بیماریزا نیازمند
هضم بیهوازي است. یک روش جایگزین جهت بیخطرسازي لجن حاصل، خشک کردن و
سپس سوزاندن آن به همراه زایدات عفونی می باشد. تصفیه فاضلاب بیمارستانی در داخل
محوطه بیمارستان سبب تولید لجن خواهد شد که داراي مقادیر زیادي تخم انگل و سایر
عوامل بیماریزا می باشد.
استفاده مجدد از فاضلاب و یا لجن حاصل از تصفیه فاضلاب
براساس رهنمود سازمان جهانی بهداشت فاضلاب تصفیه شده اگر قرار است بدون
محدودیت براي کشاورزي استفاده گردد نباید بیش از یک تخم انگل به ازاء یک لیتر و بیش
100 فاضلاب تصفیه شده داشته باشد. ضروري است که ml از 1000 کلیفرم مدفوعی در
لجن تصفیه شده بیش از یک تخم انگل به ازاء هر کیلوگرم و بیشاز 1000 کلیفرم مدفوعی
به ازاء هر 100 گرم نداشته باشد. لجن مورد استفاده باید در داخل ترانشه هاي مخصوص
پر گردد و سپس با خاك پوشانده شود.
-5 گزینههاي ممکن براي بیمارستانهایی که برنامههاي
محدودي را براي مدیریت فاضلاب خود دارند.
-1-5 استفاده از لاگون
در مناطق و یا جاهایی که تنها یک بیمارستان و یا مرکز بهداشتی درمانی وجود دارد
و نمیتوان از تأسیسات تصفیه فاضلاب استفاده کرده، استفاده از لاگون حداقل کاري است
که می توان براي تصفیه فاضلاب انجام داد.
این سیستم باید حداقل داراي دو لاگون متوالی باشد تا سطح تصفیه را در حد قابل
قبول فراهم کند. به دنبال لاگون می توان از فرآیند تصفیه در زمین و ظرفیت صاف سازي
خاك استفاده کرد. درصورتی که بیمارستان زمین کافی براي احداث لاگون نداشته باشد و
همچنین هزینه لازم براي تهیه سیستم تصفیه فشرده وجود نداشته باشد راه حل امنی براي
دفع فاضلاب وجود نخواهد داشت.
-2-5 حداقل نیازمندي هاي مربوط به ایمنی
براي مراکز بهداشتی درمانی و بیمارستان هایی که برنامه هاي مدیریتی محدودي
براي فاضلاب خود دارند و توانایی تصفیه فاضلاب خروجی از تأسیسات خود را ندارند
اقدامات زیر باید جهت کاهش خطرات بهداشتی انجام گیرد.
بیماران با عفونت هاي روده اي باید در بخشهاي مجزا نگهداري شوند و زایدات ·
ناشی از آنها به طور جداگانه جمعآوري گردد و سپس با استفاده موادشیمیایی
قوي گندزدایی گردد. این عمل به ویژه در ارتباط با همهگیري وبا بسیار مهم می-
باشد.
هیچ نوع ماده شیمیایی و دارویی نباید داخل شبکههاي جمع آوري فاضلاب تخلیه ·
گردد.
لجن حاصل از تصفیه فاضلاب بیمارستان باید کاملاً آب زدایی شده و توسط ·
بسترهاي لجن خشک کن طبیعی خشک گردد و با استفاده از موادشیمیایی گندزدایی
گردد(گندزدایی می تواند با هیپوکلریت سدیم، گاز کلر و ترجیحاً با دي اکسید کلر
انجام گیرد).
لجن حاصل از بیمارستان هرگز نباید براي اهداف کشاورزي استفاده گردد. ·
فاضلاب حاصل از بیمارستان هرگز نباید به منابع آب طبیعی که براي آبیاري مزارع ·
طیفی و سبزي، یا به عنوان منبع تأمین آب و یا براي اهداف تفریحی استفاده می
شود، تخلیه گردد.
بیمارستان ها و مراکز بهداشتی درمانی کوچک که برنامه هاي مدیریتی محدودي ·
دارند احتمالاً فاضلاب خود را در داخل محیط تخلیه خواهند کرد در این شرایط راه
حل قابل قبول استفاده از صاف سازي طبیعی از میان خاك نفوذپذیر(چاه جاذب)
می باشد. اما باید توجه داشت که این این کار باید در بیرون از حوضه آبریز سفره
زیرزمینی مورد استفاده براي تأمین آب انجام گیرد.
-3-5 بهسازي
در بسیاري از بیمارستانها و مراکز بهداشتی درمانی موجود در کشورهاي در حال
توسعه بیماران به امکانات بهسازي دسترسی ندارند. زایدات معمولاً وارد محیط می گردد و
سبب ایجاد بیماریهاي عفونی و غیرعفونی در بین مردم می گردد. فضولات دفعی انسانی
یکی از مهمترین عوامل انتقال دهنده و بیماریهاي مسري می باشد، این امر در مورد
فضولات ناشی از بیماران بستري شده در بیمارستان که حامل غلظت هاي بالاتري از
عوامل بیماریزا هستند، بیشتر اهمیت دارد.
این موضوع اهمیت فراهم کردن امکانات و تأسیسات لازم بهداشتی براي دسترسی
مردم به آنها را بیشتر نمایان می کند. مسیرهاي انتقال عوامل عفونی از راه مدفوعی _
دهانی و همچنین از طریق تماس با پوست و موارد مشابه است که جهت جلوگیري از
گسترش عوامل عفونی در میان مردم باید کاملاً قطع گردند.
در حالت ایده آل این مراکز بهداشتی درمانی باید به شبکه هاي جمع آوري فاضلاب
متصل باشند. در جاهایی که این امکانات وجود ندارد باید اقدامات لازم جهت بهسازي
محیط انجام گیرد. در بیمارستان هاي صحرایی که به طور موقت در زمان شیوع
بیماریهاي همه گیر احداث میگردند گزینه استفاده از توالت هاي شیمیایی نیز باید مد نظر
قرار گیرد.
علاوه بر سرویس هاي بهداشتی، امکانات لازم جهت شستشوي آسان(با آب گرم و
صابون)باید در دسترس بیماران، کارکنان و ملاقات کنندگان باشد تا شیوع بیماري از
طریق مرکز بهداشتی درمانی(بیمارستان)به حداقل برسد.
منابع:
مدیریت فاضلاب بیمارستان
- Dunsmore DJ (1986). Safety measures for use in outbreaks of communicable diseases. Geneva,
World Health Organization.
- Franceys R, Pickford J, Reed R (1992). A guide to the development of on-site sanitation. Geneva,
World Health Organization.
-Mara D (1996). Low-cost urban sanitation. Chichester, England, Wiley
-Mara D, Cairncross S (1989). Guidelines for the safe use of wastewater and excreta in agriculture
and aquaculture. Geneva, World Health Organization.
- WHO (1989). Health guidelines for the use of wastewater in agriculture and aquaculture. Report of
a WHO ScientiÞc Group. Geneva, World Health Orga- nization (WHO Technical Report Series, No.
778).
- WHO (1996). Fact sheets on environmental sanita on. Epidemic diarrhoeal diseases control.
Geneva, World Health Organization (unpublished document
- WHO/EOS/96.4, available on request from Division of Operation Support in Environmental Health,
World Health Organiza on, 1211 Geneva 27,Switzerland).
- A.Pruss,E.Giroult,P.Rushbrook(1999),Safe management of waste from health-care activities,
Geneva, World Health Organization.
-دستورالعمل سازمان اب وفاضلاب کشور
88/5/ – تفاهم نامه مشترك وزارت بهداشت و وزارت نیرومورخ 31